Түркияның Орталық Азиядағы «жұмсақ күш» көрінісінің тарихы
DOI:
https://doi.org/10.26577/IRILJ.2022.v98.i2.09Аннотация
Түркияның Орталық Азиядағы «жұмсақ күш» көрінісінің тарихы Мақала 19 ғасырдың ортасы мен 20 ғасырдың басынан бастап Орталық Азиядағы Ресей мен Осман империясының геосаяси қарама қайшылығы мәселелерін қарастыруға арналған. Ресейдің Орталық Азиядағы отаршылдық қысымының күшеюі аймақтағы отаршылдыққа қарсы көтерілістердің өсуіне себеп болды. Әлемдік державалардың аймақтағы үстемдік үшін күресін қарастыра отырып, көптеген зерттеушілер бұл мәселені Ұлыбритания мен Ресейдің «Үлкен ойынының» көлеңкесінде қалдырып, орыс-түрік қақтығысына аз көңіл бөледі. Атап айтқанда, зерттеушілер орыс-түрік қарама-қайшылығының мәселелерін географиялық жағынан Кавказ және Балқан түбегі аймағымен шектейді. Орыс отарлауының қаупі Орталық Азия халықтарын одақтастар іздеуге мәжбүр етті, олардың арасында Осман империясы қолайлы болды. Түркия үшін мұсылман халықтарының ұлт-азаттық қозғалыстарын қолдау Ресеймен қарама-қайшылықта айырым монетаның бір түрі болды. Түркия Балқан мен Кавказдағы сәтсіздіктерді Орталық Азиядағы анти ресейлік көңілкүйді қолдау арқылы өтеуге тырысты. Түркияға Ресейге ашық қарсы тұру және шығыстарға тікелей әскери көмек көрсету мүмкіндігі болмады, сондықтан Түркияның рөлі Ресейге қарсы үгіт-насихат жүргізумен шектелді. Сол дәуірдің ұлы державаларына қарсы тұруда қиындықтарға тап болған Түркия жеткілікті түрде көмек көрсете алмады, бірақ түріктің ұлт-азаттық қозғалыстарға әсер ету фактісі алыс зерттеулер үшін маңызды бағыт болып табылады. Түрік ықпалының қаупі Орталық Азиядағы патша мен большевиктердің саясатын анықтады деп айтуға болады.
Түйін сөздер: ұлт-азаттық қозғалыстар, отаршылдық, Осман империясы, пантюркизм, жас түріктер, османизм, ұлттық өзін-өзі тану, «үлкен ойын», пантуранизм, джадидизм.
